हायपोथायरॉईडीझम: लक्षणे, निदान आणि उपचार /Hypothyroidism: Symptoms, Diagnosis & Management

 हायपोथायरॉइडिजम -लक्षणे उपचार /Hypothyroidisam - symptom,treatment

Introduction /प्रस्तावना 

हायपोथायरॉइडिजम हा थायरॉईड ग्रंथीचा आजार आहे. ह्या आजारामध्ये थायरॉईड ग्रंथी पुरेशा प्रमाणात थायरॉईड हार्मोन हार्मोन तयार करत नाही. थायरॉईड हार्मोन शरीरातील चयापचय व ऊर्जा निर्माण करण्यासाठी आवश्यक असते.हायपोथायरॉइडझम हा आजार कुठल्याही वयोगटातील व्यक्तीला होऊ शकतो. परंतु ह्या आजाराचे प्रमाण स्त्रिया व वृद्धांमध्ये जास्त प्रमाणात पाहिल्या जाते.

Hypothalamo-pituitary-thyroid axis

हायपोथ्यालामस TRH हार्मोनच्या माध्यमातून अँटिरियर पीट्युटरी ग्रंथीला सूचना देते , ज्यामुळे पीट्युटरी ग्रंथी TSH हार्मोन तयार करते. नंतर TSH हार्मोन थायरॉईड ग्रंथीला T3 आणि T4 तयार करण्यास प्रवृत्त करते.

Content /सारणी 

• वर्गीकरण

• कारणे

• जोखीम

• गुंतागुंत

• लक्षणे

• तपासणी व निदान

• उपचार

• सामान्यता विचारले जाणारे प्रश्न

Classification /वर्गीकरण

1. प्रायमरी हायपोथायरडिझम / primary hypothyroidisam

ह्या प्रकारामध्ये थायरॉईड ग्रंथी मध्ये दोष असतो. ह्या प्रकारात थायरॉईड ग्रंथी कमी प्रमाणात T3&T4 हार्मोन बनवते. ज्यामुळे पीट्युटरी ग्रंथी जास्त प्रमाणात TSH हार्मोन बनवते. हा प्रकार जास्त प्रमाणात आढळतो.

उदाहरण : हाशीमोटो थायराइडडिटीस, जेवणामध्ये आयोडीनचे प्रमाण कमी असणे. सर्जरी मुळे ग्रंथी काढून टाकण्यात येणे, रेडिएशन थेरपी.

2. सेकंडरी हायपोथायरॉईडीझम /Secondary hypothyroidisam

ह्या प्रकारामध्ये पीट्यूटरी ग्रंथी मध्ये दोष असतो ( पिट्युटरी ग्रंथी ही मेंदू मध्ये असते ). ह्या प्रकारामध्ये पिट्युटरी ग्रंथी पुरेशा प्रमाणात TSH हार्मोन बनवत नाही.

उदाहरण:- पिट्युटरी अडेनोमा ( पिट्युटरी ग्रंथी मध्ये गाठ बनणे), शीहान सिंड्रोम ( डिलिव्हरी नंतर जास्त रक्तस्त्राव झाल्यास हा आजार होतो )

3. टर्सरी हायपोथायरॉइडिजम /Tertiary hypothyroidisam

ह्या प्रकारामध्ये हायपोथ्यालामस (मेंदूचा एक भाग) पुरेशा प्रमाणात TRH बनवत नाही. ज्या कारणामुळे कुठेतरी ग्रंथी TSH बनवत नाही.

4. सब क्लीनिकल हायपोथायरॉईडीझम /Subclinical hypothyroidisam

ह्यालाच माइल्ड थायरॉईड असेही म्हणतात. ह्या प्रकारात TSH चे प्रमाण थोड्या प्रमाणात वाढलेले असते व इतर हार्मोनचे प्रमाण नॉर्मल असते. सब क्लीनिकल हायपोथायरॉइडिजम साधारणता तीन ते चार महिन्यांमध्ये स्वतःहूनच बरा होऊन जातो.

Causes/कारणे

• शरीरात आयोडीनची कमतरत
• रेडिएशन थेरपी
•  सर्जरी, लिथियम ( एनटीडिप्रेशन थेरपी साठी वापरतात )
•  हाशीमोटो थायरॉईडइटइज
• पिटुटरी अडेनोमा
• जन्मतात थायरॉईड ग्रंथी नसणे अथवा विकसित न होणे
• वायरल इन्फेक्शन.

Risk factor /जोखीम 

हायपोथायरॉइडिजम होण्याचा धोका कुणाला असू शकतो

• Autoimmune disorder( स्वयं प्रतिकारक रोग ) टाईप वन मधुमेह, संधिवात
• गरोदरपणा
• रेडिएशन थेरपी
• थायरॉईड सर्जरी
• कुटुंबामधील एखाद्या व्यक्तीस थायरॉइडचा आजार असणे
• वय 60 पेक्षा जास्त,स्त्रिया

complications/ गुंतागुंत

• गर्भपात होणे
• वंध्यत्व येणे
• हृदयासंबंधी विकार
• गलगंड
• स्मरणशक्ती कमी होणे डिप्रेशन
• मुलांमध्ये शरीराचे वाढ न होणे
• हाता पायाला मुंग्या,येणे जळजळ होणे, संवेदना हिन होणे

Symptoms/लक्षणे

• लवकर थकवा येणे
• आवाज बदलणे
• वजन वाढणे
• स्नायूची शक्ती कमी होणे
• हातापायांमध्ये मुंग्या येणे
• स्मरणशक्ती कमी होणे
• नैराश्य
• चिंता
• त्वचा कोरडी पडणे
• थंडी सहन न होणे
• डोळ्याभोवती सूज येणे
• मासिक पाळी नियमित न येणे
• रक्तातील कोलेस्ट्रॉलचे प्रमाण

Investigations & diagnosis/तपासणी व                                             निदान 

• TSH, T3,T4
• CBC( हिमोग्लोबिन ची पातळी तपासण्याकरता )
• Sr electrolyte ( सोडियम ची पातळी तपासण्याकरिता )
• Lipid profile( रक्तातील कोलेस्ट्रॉलची पातळी तपासणी)
• Thyroglobuline antibody test
• TPO antibody test
• TSH receptor antibodies test

Treatment/औषधोपचार 

हायपो थायरॉइडझम हे आजारामध्ये आयुष्यभर उपचार घेण्याची आवश्यकता असते.
Tablet. Levothyroxin (T4) हे औषध हायपोथायरॉईडीझम च्या उपचारासाठी वापरले .

थायरॉक्सिंग टॅबलेट कशी घ्यायची /How to take thyroid tablet

थायरॉक्सिन ती टॅबलेट दररोज ठराविक वेळेवर उपाशीपोटी तीस ते साठ मिनिट नाश्त्याच्या अगोदर घेणे.
थायरॉक्सिंग टॅबलेट घेतल्यानंतर दोन तास दुसरे कुठलेच औषध घेऊ नये विशेषता :-PPI, calcium, iron, steroid

तरुण निरोगी रुग्ण /Young healthy patients

 ह्या रुग्णांमध्ये थायरॉक्सिनचा डोज 1.6mcg/kg नुसार तोंडावाटे दररोज द्यायचा. 1-3 महिन्यानंतर पेशंटला चल तपासणीसाठी बोलावणे.
@ जर TSH हार्मोन वाढलेले असेल तर थायरॉक्सिन चा डोज 12.5-25 mcg ने वाढवायचा
@ जर TSH हार्मोन कमी झालेले असेल तर थायरॉक्सिंगचा डोज 12.5-25 mcg ने कमी करायचा

 

पेशंटला कोरोनरी आर्टरी डिसीज ,ओस्टेपोरेसिस असल्यास/If the patient has coronary artery disease, osteoporosis

थायरॉक्सिन कमी डोज ने 12.5 -25 mcg सुरू करावा.

प्रेग्नेंसी ,गरोदरपणा /Pregnancy

हायपोथायरडिझमचा रुग्ण गरोदर असल्यास थायरॉक्सिंग चा डोस वाढवणे गरजेचे असते कारण थायरॉक्साईड हे हार्मोन बाळाच्या मेंदूच्या विकासासाठी आवश्यक असते.
गरोदरपणाच्या पहिल्या तीन महिन्यांमध्ये दर महिन्याला TSH, T4 ही तपासणी करणे गरजेचे असते. नंतर गरोदरपणाच्या 30 आठवड्यामध्ये TSH, T4 ची तपासणी करणे आवश्यक असते.

सब क्लीनिकल हायपोथायरॉईडीझम, वय 50 च्या वर असल्यास TSH वाढलेले, T3,T4 नॉर्मल /Subclinical hypothyroidism ,if age is above 50 TSH elevated, T3, T4 normal

थायरॉक्सिन ची गोडी 25 ते 50 Mcg /day ने सुरु करावी
टीप -1) थायरोग्जिनची गोडी सुरू केल्यानंतर 1-2 महिन्यानंतर पेशंटला फेर तपासण्यासाठी बोलवणे
2) थायरॉक्सिन ची गोळी चा डोज वाढवला अथवा कमी केल्यास पेशंटला 3-4 महिन्यानंतर फिर तपासासाठी बोलावणे.
3) पेशंट आजारी असल्यास TSH ची तपासणी करू नये

नॉन थायरॉइडल इलनेस सिंड्रोम / यु थायरॉईड सिक सिंड्रोम/Non Thyroid Illness Syndrome / Euhyroid Sick Syndrome

ह्या आजारामध्ये TSH, T4 ची पातळी सामान्य असते,T3 ची पातळी कमी असते. रुग्ण आजारातून बरा झाल्या नंतर TSH, T3,T4 ची पातळी सामान्य होते. 

                               

Suspect Hypothyroidism

↓

Start Thyoxin Tablet

↓

Follow-up in 1–3 Months

↓

Repeat TSH Test

↓

Titrate Dose Based on TSH

(↑12.5 – 25 mcg)

TSH ↑ → Increase dose

TSH ↓ → Decrease dose

↓

Implement Dose Change

↓

Follow-up in 4–6 Months

↓

TSH Normal

↓

Yearly Follow-up

                 हायपोथायरॉइडिजम चा ट्रीटमेंट प्रोटोकॉल
             Treatment protocol of hypothyroidisam

थायरॉईड तपासणी कधी करायची/when to get thyroid check up 

सामान्य लक्षणे/Common symptoms

• वजन वाढणे
• थकल्यासारखे वाटणे 
• त्वचा कोरडी पडणे 
• थंडी सहन न होणे 
• मासिक पाळी रेगुलर नसणे

गर्भधारणे दरम्यान/During Pregnancy

• इन्फर्टिलिटी गर्भपात ची हिस्टरी असल्यास
• सुरुवातीपासूनच थायरॉईड चा आजार असल्यास 

नवजात शिशु मध्ये/In the newborn

• जन्मताचा थायरॉइडचा आजार तपासण्याकरिता 

हाय रिस्क व्यक्तींमध्ये/In high-risk individuals

• कुटुंबातील व्यक्तीला थायरॉईडचा आजार असल्यास 
• वयोवृद्ध स्त्री व पुरुष
• प्रसूतीनंतर
• ऑटो इम्युन आजार असल्यास (उदा.मधुमेह टाईप -१)
• गलगंड चा आजार असल्यास

हायपोथायरॉईडीझम हा आजार बरा होऊ शकतो का?/Can hypothyroidism be cured?

सध्य परिस्थिती मध्ये हायपोथायरॉईडीझम वर कोणताही इलाज नाही. परंतु हार्मोन रिप्लेसमेंट थेरपीने च्या साहाय्याने आजारावर नियंत्रण करता येते.

हायपोथायरॉईडीझम किती काळ टिकतो?How long does hypothyroidism last?

हायपोथायरॉईडीझम हा कधीही बरा न होणारा आजार आहे . जर तुम्हाला त्याचे निदान झाले तर थायरॉईड हार्मोन ची पातळी नियंत्रणात ठेवण्यासाठी आयुष्य भर थायरॉक्सिन टॅब्लेट्स घ्यावी लागतात.

हायपोथायरॉईडीझम टाळता येतो का?
हायपोथायरॉईडीझम हा आजार रोखू शकता येत नाही.